यशवंतराव चव्हाण
यशवंतराव बळवंतराव चव्हाण
महाराष्ट्राचे १ले मुख्यमंत्री
कार्यकाळ
मे १, इ.स. १९६० – नोव्हेंबर १९, इ.स. १९६२
मे १, इ.स. १९६० – नोव्हेंबर १९, इ.स. १९६२
जन्ममार्च १२, इ.स. १९१३
कराड, महाराष्ट्र, भारत
कराड, महाराष्ट्र, भारत
मृत्यूनोव्हेंबर २५, इ.स. १९८४
राष्ट्रीयत्वभारतीय
राष्ट्रीयत्वभारतीय
निवासकराड
शिक्षण-टिळक हायस्कूूल,कराड.
यशवंतराव चव्हाण
(मार्च १२, इ.स. १९१३:कराड, महाराष्ट्र - नोव्हेंबर २५, इ.स. १९८४)
(मार्च १२, इ.स. १९१३:कराड, महाराष्ट्र - नोव्हेंबर २५, इ.स. १९८४)
हे महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री होते. त्यांनी काही काळ भारताचे उपपंतप्रधान म्हणून काम केले होते. तर काही काळ ते भारताचे संरक्षणमंत्री सुध्दा होते.
यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र , भारत सातारा जिल्हा ( आता सांगली जिल्हा मध्ये) देवराश्त्रे च्या गावात मार्च 1913 12 वर हेन्द्रे पाटील कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. त्याने बालपणीच वडिलांना गमावले आणि त्याच्या वडिलांचा मित्र आणि आई हाती होती . त्याची आई स्वत: ची अवलंबित्व आणि देशभक्ती बद्दल त्याला शिकवले. त्याच्या बालपणीच्या त्यांनी भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात द्वारे होते . प्रतिकूल परिस्थिती असूनही कुटुंब .
चव्हाण भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीच्या सक्रिय सहभागी होते . 1930 साली त्यांनी महात्मा त्यांनी स्वामी रामानंद भारती , भाऊराव ,
( आप्पासाहेब ) आणि गोविंद वाणी संपर्कात आले या कालावधीत नेतृत्व नसलेल्या सहकार चळवळ त्याने सहभाग होते . मैत्री कायमचे तेथे खेळलेला . 1932 मध्ये सातारा मध्ये भारतीय ध्वज तुरुंगात 18 महिने शिक्षा ठोठावली होती .
( आप्पासाहेब ) आणि गोविंद वाणी संपर्कात आले या कालावधीत नेतृत्व नसलेल्या सहकार चळवळ त्याने सहभाग होते . मैत्री कायमचे तेथे खेळलेला . 1932 मध्ये सातारा मध्ये भारतीय ध्वज तुरुंगात 18 महिने शिक्षा ठोठावली होती .
चव्हाण त्याच्या B.A. मिळवता 1938 मध्ये मुंबई विद्यापीठातून इतिहास आणि राज्यशास्त्र मध्ये . या काळात त्यांनी अनेक सामाजिक कार्यांमध्ये गुंतलेली होती आणि लक्षपूर्वक काँग्रेस पक्ष आणि जसे जवाहरलाल नेहरू , सरदार पटेल आणि केशवराव म्हणून त्याच्या नेते, संबद्ध होती . 1940 मध्ये सातारा जिल्हा काँग्रेस अध्यक्ष बनले . 1941 मध्ये ते एल्.एल्.बि. पास झाले. 1942 साली त्यांनी जि सातारा मध्ये फलटण येथे वेनुताईशी लग्न केले .
त्यांनी मुंबई सत्र येथे एक 1942 मध्ये त्या बाहेर येण्याची भारत साठी कॉल दिला आणि त्यानंतर चळवळ त्याने सहभाग अटक करण्यात आली होती . चव्हाण शेवटी 1944 मध्ये तुरुंगात मधून प्रसिद्ध झाले .
जीवन
इ.स. १९५६ मध्ये स्थापन झालेल्या द्विभाषिक मुंबई राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री म्हणून त्यांची निवड झाली. तसेच मुंबईसह स्वतंत्र महाराष्ट्र निर्माण झाल्यानंतर (१ मे, १९६०) महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री म्हणूनही त्यांचीच निवड झाली. इ.स. १९६२ मध्ये चीन युद्धाच्या काळात तत्कालीन पंतप्रधान पंडित नेहरूंनी यशवंतरावांची नेमणूक देशाच्या संरक्षणमंत्रीपदावर केली. हा त्यांच्या कारकीर्दीचा सर्वोच्च बिंदू म्हणता येईल. पुढील काळात त्यांनी उपपंतप्रधान, केंद्रीय गृहमंत्री, अर्थमंत्री, संरक्षणमंत्री, परराष्ट्रमंत्री ही पदे यशस्वीरीत्या भूषविली. केंद्रात जनता पक्षाचे सरकार असताना (१९७७-७८) ते विरोधी पक्षनेते होते. तसेच पुढे ते आठव्या केंद्रीय वित्त आयोगाचे अध्यक्षही झाले. महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रीपदी असताना त्यांनी काही महत्त्वाच्या योजना राबवल्या .
इ.स. १९५६ मध्ये स्थापन झालेल्या द्विभाषिक मुंबई राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री म्हणून त्यांची निवड झाली. तसेच मुंबईसह स्वतंत्र महाराष्ट्र निर्माण झाल्यानंतर (१ मे, १९६०) महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री म्हणूनही त्यांचीच निवड झाली. इ.स. १९६२ मध्ये चीन युद्धाच्या काळात तत्कालीन पंतप्रधान पंडित नेहरूंनी यशवंतरावांची नेमणूक देशाच्या संरक्षणमंत्रीपदावर केली. हा त्यांच्या कारकीर्दीचा सर्वोच्च बिंदू म्हणता येईल. पुढील काळात त्यांनी उपपंतप्रधान, केंद्रीय गृहमंत्री, अर्थमंत्री, संरक्षणमंत्री, परराष्ट्रमंत्री ही पदे यशस्वीरीत्या भूषविली. केंद्रात जनता पक्षाचे सरकार असताना (१९७७-७८) ते विरोधी पक्षनेते होते. तसेच पुढे ते आठव्या केंद्रीय वित्त आयोगाचे अध्यक्षही झाले. महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रीपदी असताना त्यांनी काही महत्त्वाच्या योजना राबवल्या .
योजना
- पंचायत राज या त्रिस्तरीय (जिल्हा परिषद, पंचायत समिती, ग्रामपंचायत) व्यवस्थेची सुरुवात. (प्रशासकीय विकास)
- पंचायत राज या त्रिस्तरीय (जिल्हा परिषद, पंचायत समिती, ग्रामपंचायत) व्यवस्थेची सुरुवात. (प्रशासकीय विकास)
- राज्य पंचवार्षिक योजनांचा प्रारंभ. (आर्थिक विकास)
- कोल्हापूर प्रकारच्या बंधाऱ्यांचा प्रचार. कोयना व उजनी ह्या प्रमुख प्रकल्पांच्या उभारणीला गती. (मूलभूत सोयी सुविधांचा विकास)
- १८ सहकारी साखर कारखान्यांची स्थापना. (सहकाराला चालना)
- मराठवाडा (आत्ताचे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ) व कोल्हापूर विद्यापीठ यांची (शिवाजी विद्यापीठाची) स्थापना. (शैक्षणिक विकास)
- राज्यातील कृषी विद्यापीठांच्या स्थापनेतही संकल्पनात्मक सहभाग. (कृषिविकास)
- मराठी साहित्य संस्कृती महामंडळ व विश्र्वकोश मंडळाची स्थापना. (सांस्कृतिक विकास)
ते आधुनिक महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री म्हणून ओळखले जातात.
यशवंतराव चव्हाणांचे चरित्र सांगणारी पुस्तके
आधुनिक महाराष्ट्र के शिल्पकार (लेखक के.जी. कदम)
यशवंतराव चव्हाण, व्यक्तित्व व कर्तृत्व (लेखक : गोविंद तळवलकर) यशस्वी यशवंतराव (रा.द.गुरव) यशवंतराव चव्हाण : चरित्र (बाबूराव बाळाजी काळे)
यशवंतराव चव्हाण : व्यक्ती व कार्य (कृ.भा. बाबर)
यशवंतराव चव्हाण : व्यक्ती और कार्य (परमार रंजन)
आमचे नेते यशवंतराव (रमणलाल शहा)
यशवंतराव बळबंतराव चव्हाण (नामदेव व्हटकर)
Chavan,The Man of Crisis (B.B.Kala)
Chavan and the Trouble Decade (T.V.Kunnikrishnan) Yashawantrao Chavan (Chandulal Shah)
Man of Crisis (Baburao Kale)
YB Chavan: A PoliTical Biography (D.B. Karnik) यशवंतराव चव्हाण जीवन दर्शन (पंजाबराव जाधव)
सोनेरी पाने (भा.वि.गोगटे) यशवंतराव : इतिहासाचे एक पान (रामभाऊ जोशी)
घडविले त्यांना माऊलीने (ग.शं. खोले)
ही ज्योत अनंताची (रामभाऊ जोशी)
यशवंतराव चव्हाण गाजते कीर्ती (दुहिता)
मुलांचे यशवंतराव चव्हाण (जे.के. पवार)
नवमहाराष्ट्राचे शिल्पकार (दत्तात्रय बारसकर)
कृष्णाकाठचा माणूस (अरुण शेवते)
वादळ माथा (राम प्रधान)
यशवंतराव चव्हाण - चरित्र (अनंतराव पाटील)
भारताचे सुपुत्र यशवंतराव चव्हाण (डॉ.पंजाबराव जाधव)
यशवंतराव चव्हाण (प्रा.डॉ.कायंदे पाटील)
सह्याद्रीचा सुपुत्र (डॉ. न.म. जोशी) (मराठी, इंग्रजी, हिंदी, सिंधी, गुजराती भाषेत.)
यशवंतराव चव्हाण, व्यक्तित्व व कर्तृत्व (लेखक : गोविंद तळवलकर) यशस्वी यशवंतराव (रा.द.गुरव) यशवंतराव चव्हाण : चरित्र (बाबूराव बाळाजी काळे)
यशवंतराव चव्हाण : व्यक्ती व कार्य (कृ.भा. बाबर)
यशवंतराव चव्हाण : व्यक्ती और कार्य (परमार रंजन)
आमचे नेते यशवंतराव (रमणलाल शहा)
यशवंतराव बळबंतराव चव्हाण (नामदेव व्हटकर)
Chavan,The Man of Crisis (B.B.Kala)
Chavan and the Trouble Decade (T.V.Kunnikrishnan) Yashawantrao Chavan (Chandulal Shah)
Man of Crisis (Baburao Kale)
YB Chavan: A PoliTical Biography (D.B. Karnik) यशवंतराव चव्हाण जीवन दर्शन (पंजाबराव जाधव)
सोनेरी पाने (भा.वि.गोगटे) यशवंतराव : इतिहासाचे एक पान (रामभाऊ जोशी)
घडविले त्यांना माऊलीने (ग.शं. खोले)
ही ज्योत अनंताची (रामभाऊ जोशी)
यशवंतराव चव्हाण गाजते कीर्ती (दुहिता)
मुलांचे यशवंतराव चव्हाण (जे.के. पवार)
नवमहाराष्ट्राचे शिल्पकार (दत्तात्रय बारसकर)
कृष्णाकाठचा माणूस (अरुण शेवते)
वादळ माथा (राम प्रधान)
यशवंतराव चव्हाण - चरित्र (अनंतराव पाटील)
भारताचे सुपुत्र यशवंतराव चव्हाण (डॉ.पंजाबराव जाधव)
यशवंतराव चव्हाण (प्रा.डॉ.कायंदे पाटील)
सह्याद्रीचा सुपुत्र (डॉ. न.म. जोशी) (मराठी, इंग्रजी, हिंदी, सिंधी, गुजराती भाषेत.)
यशवंतराव चव्हाणांची ग्रंथसंपदा
आपले नवे मुंबई राज्य (इ.स.१९५७)
ॠणानुबंध (आत्मचरित्रपर लेख) (१९७५)
कृष्णाकाठ (आत्मचरित्र १ला खंड) (१९८४).
भूमिका (१९७९)
महाराष्ट्र राज्य निर्मिती विधेयक (१९६०)
विदेश दर्शन - (यशवंतराव यांनी परदेशाहून आपल्या पत्नी सौ. वेणूताईंस पाठविलेल्या निवडक पत्रांचा संग्रह) (१९८८)
ॠणानुबंध (आत्मचरित्रपर लेख) (१९७५)
कृष्णाकाठ (आत्मचरित्र १ला खंड) (१९८४).
भूमिका (१९७९)
महाराष्ट्र राज्य निर्मिती विधेयक (१९६०)
विदेश दर्शन - (यशवंतराव यांनी परदेशाहून आपल्या पत्नी सौ. वेणूताईंस पाठविलेल्या निवडक पत्रांचा संग्रह) (१९८८)
यशवंतराव चव्हाणांचे भाषण संग्रह/पुस्तिका
असे होते कर्मवीर (भाऊराव पाटलांवर सह्याद्रीच्या दिवाळी अंकातील लेख - १९६८)
उद्याचा महाराष्ट्र - (चव्हाण यांची भाषण पुस्तिका -१९६०)
कोकण विकासाची दिशा (कोकण विकासाचे यशवंतराव चव्हाण यांनी केलेले विवेचन - पुस्तिका -१९६०) ग.वा.मावळंकर स्मारक व्याख्यान मालेमध्ये
’प्रत्यक्ष आंदोलन और संसदीय लोकतंत्र’ या विषयावरील व्याख्यान, (पुस्तिका - १९६१)
जीवनाचे विश्वरूप : काही श्रद्धा, काही छंद (पुस्तिका - १९७३)
पत्र - संवाद (संपादक: स.मा.गर्गे - २००२)
पक्षावर अभंग निष्ठा (राजकारणातील माझी भूमिका- पुस्तिका )
महाराष्ट्र- म्हैसूर सीमा प्रश्न (पुस्तिका - १९६०)
महाराष्ट्राची धोरण सूची - (पुस्तिका - १९६०)
यशवंतराव चव्हाणांची महत्त्वपूर्ण भाषणे - सत्तरीच्या दशकाचा शुभारंभ - १९७१
युगांतर (निवडक भाषणांचा संग्रह - १९७०)
लोकांचे समाधान हीच यशस्वी राज्यकारभाराची कसोटी (राज्याच्या ४१ जिल्ह्यांच्या कलेक्टर परिषदेपुढे केलेल्या भाषणाची पुस्तिका- १९५७)
वचनपूर्तीचे राजकारण - अखिल भारतीय काँग्रेसच्या फरिदाबाद व बंगलोर अधिवेशनातील दोन भाषणे (पुस्तिका - १९६९))
विचारधारा - (भाषण संग्रह - १९६०)
विदर्भाचा विकास (महाराष्ट्राचे कर्तृत्व जागे केले पाहिजे) - (भाषण पुस्तिका - १९६०
शब्दाचे सामर्थ्य ( भाषणे - २०००; संपादक: राम प्रधान)
शिवनेरीच्या नौबती (भाषण संग्रह) - तळवळकर गोविंद व लिमये अ.ह. प्रकाशक - पुणे, व्हीनस बुक स्टॉल - १९६१
सह्याद्रीचे वारे (भाषण संग्रह -१९६२)
हवाएँ सह्याद्रि की (सह्याद्रीचे वारे या पुस्तकाचा हिंदी भाषेत अनुवाद)
India's foreign Policy - १९७८
The Making of India's Foreign Policy - १९८०
Winds of Change - १९७३
उद्याचा महाराष्ट्र - (चव्हाण यांची भाषण पुस्तिका -१९६०)
कोकण विकासाची दिशा (कोकण विकासाचे यशवंतराव चव्हाण यांनी केलेले विवेचन - पुस्तिका -१९६०) ग.वा.मावळंकर स्मारक व्याख्यान मालेमध्ये
’प्रत्यक्ष आंदोलन और संसदीय लोकतंत्र’ या विषयावरील व्याख्यान, (पुस्तिका - १९६१)
जीवनाचे विश्वरूप : काही श्रद्धा, काही छंद (पुस्तिका - १९७३)
पत्र - संवाद (संपादक: स.मा.गर्गे - २००२)
पक्षावर अभंग निष्ठा (राजकारणातील माझी भूमिका- पुस्तिका )
महाराष्ट्र- म्हैसूर सीमा प्रश्न (पुस्तिका - १९६०)
महाराष्ट्राची धोरण सूची - (पुस्तिका - १९६०)
यशवंतराव चव्हाणांची महत्त्वपूर्ण भाषणे - सत्तरीच्या दशकाचा शुभारंभ - १९७१
युगांतर (निवडक भाषणांचा संग्रह - १९७०)
लोकांचे समाधान हीच यशस्वी राज्यकारभाराची कसोटी (राज्याच्या ४१ जिल्ह्यांच्या कलेक्टर परिषदेपुढे केलेल्या भाषणाची पुस्तिका- १९५७)
वचनपूर्तीचे राजकारण - अखिल भारतीय काँग्रेसच्या फरिदाबाद व बंगलोर अधिवेशनातील दोन भाषणे (पुस्तिका - १९६९))
विचारधारा - (भाषण संग्रह - १९६०)
विदर्भाचा विकास (महाराष्ट्राचे कर्तृत्व जागे केले पाहिजे) - (भाषण पुस्तिका - १९६०
शब्दाचे सामर्थ्य ( भाषणे - २०००; संपादक: राम प्रधान)
शिवनेरीच्या नौबती (भाषण संग्रह) - तळवळकर गोविंद व लिमये अ.ह. प्रकाशक - पुणे, व्हीनस बुक स्टॉल - १९६१
सह्याद्रीचे वारे (भाषण संग्रह -१९६२)
हवाएँ सह्याद्रि की (सह्याद्रीचे वारे या पुस्तकाचा हिंदी भाषेत अनुवाद)
India's foreign Policy - १९७८
The Making of India's Foreign Policy - १९८०
Winds of Change - १९७३
चित्रपट
यशवंतराव चव्हाण - बखर एका वादळाची. (मार्च २०१४) (दिग्दर्शक जब्बार पटेल)
यशवंतराव चव्हाण नावाच्या संस्था
यशवंतराव चव्हाण नाट्यगृह, कोथरूड (पुणे)
यशवंतराव चव्हाण नाट्यगृह, मुंबई रिक्लेमेशन, मुंबई
यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान, जगन्‍नाथ भोसले रोड, मुंबई यशवंतराव चव्हाण मुक्त विद्यापीठ, नाशिक
यशवंतराव चव्हाण मेमोरियल (म्युनिसिपल) हॉस्पिटल (YCM), पिंपरी(पुणे)
यशवंतराव चव्हाण नाट्यगृह, कोथरूड (पुणे)
यशवंतराव चव्हाण नाट्यगृह, मुंबई रिक्लेमेशन, मुंबई
यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान, जगन्‍नाथ भोसले रोड, मुंबई यशवंतराव चव्हाण मुक्त विद्यापीठ, नाशिक
यशवंतराव चव्हाण मेमोरियल (म्युनिसिपल) हॉस्पिटल (YCM), पिंपरी(पुणे)
यशवंतराव चव्हाणांचे पुतळे -
कऱ्हाड, पिंपरी(पुणे),
फलटण, सातारा,
संसद भवनाच्या लॉबीत(नवी दिल्ली)
संकलन~✒धर्मेंद्र मेश्राम
www.jagtappravin.blogspot.in
कऱ्हाड, पिंपरी(पुणे),
फलटण, सातारा,
संसद भवनाच्या लॉबीत(नवी दिल्ली)
संकलन~✒धर्मेंद्र मेश्राम
www.jagtappravin.blogspot.in
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा